Üzüm ve Üzümün Faydaları Nelerdir
Üzüm, yaprak döken odunsu asmaların (asmagiller (Vitaceae) familyasının) vitis cinsinden çiçekli bitki meyvesinin adıdır.
Üzüm dünyada kültürü yapılan en eski meyve türlerinden biridir.
Üzümler sofralık üzüm olarak taze yenebilir veya şarap, reçel, üzüm suyu, jöle, üzüm çekirdeği özü, kuru üzümler, sirke ve üzüm çekirdeği yağı yapımında kullanılabilir. Üzüm, genellikle salkımlar halinde oluşan, klimakterik olmayan bir meyve türüdür.
Tarihçe
Orta Doğu genel olarak üzümün anavatanı olarak tanımlanır ve bu bitkinin ekimi 6.000-8.000 yıl önce burada başlamıştır..[1][2]
En eski evcilleştirilmiş mikroorganizmalardan biri olan maya, üzümlerin kabuklarında doğal olarak oluşur ve şarap gibi alkollü içeceklerin keşfedilmesine yol açar. İnsan kültüründe şarap yapımının baskın konumuna ilişkin en eski arkeolojik kanıt, Gürcistan'da 8.000 yıl öncesine dayanmaktadır.[3][4][5]
Anavatanı Anadolu'yu da içine alan Küçük Asya, Kafkasya'yı da kapsayan bölgedir.
Diğer meyvelerle kıyaslandığında en fazla çeşide sahip olan türlerden biri olan üzümün 15.000'nin üzerinde çeşidi bulunduğu tahmin edilmektedir. Anavatanı Anadolu olan üzüm çeşitlerinin sayısı 1.200'den fazladır. Bu çeşitlerden oluşturulmuş Millî Koleksiyon Bağı, Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsünde bulunmaktadır. Bunların 50-60 kadarının ekonomik üretimi yapılmaktadır.
Tanımı
Üzüm 15 ila 300'lük gruplar halinde büyüyen ve kıpkırmızı, siyah, lacivert, sarı, yeşil, turuncu ve pembe renkli olabilen bir meyve türüdür. "Beyaz" üzümler aslında yeşil renklidir ve evrimsel olarak mor üzümden gelir. Beyaz üzümün iki düzenleyici genindeki mutasyon mor üzümlere rengini veren antosiyanin üretimini durdurur.[6] Mor üzümlerin büyük polifenoller familyasının antosiyaninleri ve diğer pigment kimyasalları, kırmızı şaraptaki morun değişik renk tonlarından sorumludur.[7][8] Üzüm genellikle prolate sferoide benzeyen elipsoid şekillidir.
Beslenme Değerleri
Üzümün %81 su, %18’i karbonhidrat, %1’i protein ve ihmal edilebilir miktarı da yağdır. 100-gram (3+1⁄2-ons) üzüm, başka mikro besin içermeyen 288 kilojul (69 kilokalori) gıda enerjisi ve orta miktarda da K vitamini (Günlük değerin %14'ü kadar) kaynağıdır.
Edebiyatta Üzüm
Üzüm bazı inançlarda insanlığa verilmiş kutsal bir armağandır. Hatta Yunan mitolojisinde üzüm ve şarap için ayrı bir tanrının dahi olduğu gözlemlenmektedir. Üzümün anavatanının Ortadoğu olduğu kabul edilmektedir ve bu bölgede yaşamış pek çok kadim toplum üzüme ayrı bir önem atfetmiştir. Üzüm eski Arap kültüründe de önemli bir yere sahiptir. İslam öncesinde Arapların üzüm ziraatıyla uğraştıkları bilinmektedir. Hadramut mıntıkasında, üzüm ziraatı yapıldığı anlaşılmaktadır.[9] Kadim Araplar üzüm motifini şiirlerinde genellikle hamriyyatta kullanmışlardır. Bu durum, eski Arapların şarabı beğeniyle tüketmeleriyle paralellik göstermektedir. Şairler bu minvaldeki şiirlerinde hem üzümden bahsetmekte hem de üzüm ziraatının çeşitli merhalelerinden ve terminolojisinden bahis açmaktadır. Mutasavvıf şairlerin şiirlerinde de bu durumun örneklerine rastlamak mümkündür. Bu hususa İbn Farid örnek gösterilebilir.[9]
Üzüm asmaları
Evcilleştirilmiş üzümlerin çoğu Akdeniz ve Orta Asya'ya özgü bir üzüm asması olan "Vitis vinifera" çeşitlerinden gelir. Az miktarda sofralık ve şaraplık üzüm ise aşağıda yazılı Amerikan ve Asya türlerinden gelir:
Vitis amurensis en önemli Asya türüdür
Manisa, Kendirlik, Ahmetli Mahallesindeki üzüm bağları
Vitis labrusca Kuzey Amerika sofralık ve üzüm suyu üzümü (bazen şarap için kullanılan Concord çeşidi dahil) Doğu Amerika Birleşik Devletleri’ne ve Kanada’ya özgüdür.
Vitis mustangensis (mustang üzümü), Mississippi, Alabama, Louisiana, Texas ve Oklahoma'da bulunur
Vitis riparia Kuzey Amerika'nın yabani bir asmasıdır, bazen şarap ve reçel yapımında kullanılır. Tüm Doğu Amerika Birleşik Devletleri'ne ve kuzey Quebec 'e özgüdür.
Reçel ve şarap yapımında kullanılan Vitis rotundifolia (muscadine), Delaware 'den Meksika Körfezi'ne kadar Güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri'ne özgüdür.
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 'ya göre, dünyanın 75,866 kilometrekaresi üzümlere ayrılmıştır. Dünya üzüm üretiminin yaklaşık %71'i şarap, %27'si sofralık ve %2'si kurutulmuş meyve olarak kullanılır. Üzüm üretiminin bir kısmı, "ilave şeker içermeyen ve "%100 doğal" konserve meyveler için yeniden yapılandırılacak üzüm suyu üretimine gider.
Üzüm bağlarına ayrılan alan yılda yaklaşık %2 artmaktadır.
Üzüm üretimini çeşitlere göre ayıran güvenilir istatistikler yoktur. En çok ekilen çeşidin kendisine ayrılmış en az 3,600 km 2 (880,000 dönüm) ile Çekirdeksiz Thompson olarak da bilinen Sultaniye üzümü olduğuna inanılır. En yaygın ikinci tür Airén 'dir. Cabernet Sauvignon, Sauvignon blanc, Cabernet Franc, Merlot, Grenache, Tempranillo, Riesling ve Chardonnay diğer popüler çeşitler arasındadır.[11]
Çeşit Tanenin rengi Biçimi Kullanım şekli
Adakarası Siyah Yuvarlak Şaraplık
Aküzüm Kırmızımsı Yuvarlak Sofralık
Bornova misketi Sarımtrak Beyzi Şaraplık
Çavuş Yeşil-sarımsı Yuvarlak-beyzi Sofralık
Çekirdeksiz Açık sarı Yuvarlak-beyzi Sofralık, kurutmalık
Doruktar Siyahımsı Yuvarlak-beyzi Pekmezlik
Emir Açık sarı Yuvarlak Şaraplık
Gülüzümü Pembe Orta büyüklük Sofralık
Hamburg misketi Siyah-morumsu Büyük-beyzi Sofralık
Horozkarası Koyu mor İrice Sofralık
İrikara Siyah İrice Sofralık
Kadınparmağı Sarı-yeşil Çok iri-beyzi Sofralık, kurutmalık
Kişmiş Kırmızı Çok küçük-yuvarlak Sofralık
Kozak Yeşilimsi İri-yuvarlak Sofralık
Merlot Lacivert yuvarlak Şaraplık
Misket Beyaz yuvarlak, orta büyüklük Şaraplık, sofralık
Müşküle Beyaz-kehribar Beyzi Sofralık
Narince Kirli yeşil İri beyzi Sofralık, kurutmalık
Razakı Sarımsı yeşil İri beyzi Sofralık, kurutmalık
Yapıncak Sarımsı yeşil Yuvarlak Sofralık, şaraplık
Yediveren Siyah-kırmızı Çok iri-yuvarlak Sofralık
Kalecik Karası Siyahımsı kırmızı Şaraplık
Narince Siyah Orta yuvarlak Şaraplık
Öküzgözü Siyah Şaraplık
Boğazkere Siyah Şaraplık
Red Globe Siyah Sofralık Karalahna Siyah Şaraplık
Vasilaki Sarı-yeşil Şaraplık
Üzümün; anti-oksidan, anti-aging, kan yapımına yardımcı ve kanserden koruyucu etkileri bilinmektedir. Siyah üzüm kabuğundaki 'Resveratrol' maddesi, anti-kanserojen ve anti-oksidan olma özelliklerini taşımakta ve beyin hücrelerini korumaktadır. Üzümün çekirdeğindeki 'Quersetin' ise, kan yapımına yardımcı olmaktadır. Bu yolla damar sağlığını da yararlıdır.
Üzümün güçlü anti-oksidan özelliği, E vitamininden 50 kat, C vitamininden ise 30 kat daha fazladır. Üzüm şırasında; su (%70-80), karbonhidratlar (%15-25), organik asitler (%0,3-1,5), tanenler (%0,01-0,10), azotlu bileşikler (%0,03-0,17), mineral bileşikler (%0,3-0,5) bulunur.
Sofralık ve şaraplık üzümler
Asma üzerinde şaraplık üzümler
Ticari olarak yetiştirilen üzümler, amaçlanan tüketim yöntemlerine bağlı olarak genellikle sofralık veya şaraplık üzüm olarak sınıflandırılabilir: çiğ yenen (sofralık üzüm) veya şarap yapmak için şaraplık üzüm kullanılır. Hemen hemen hepsi aynı türe ait olsa da sofralık ve şaraplık üzümler, yapay seçilim yoluyla ortaya çıkan önemli farklılıklara sahiptir.
Sofralık üzüm çeşitleri nispeten ince kabuklu, büyük, çekirdeksiz meyvelere sahip olma eğilimindedir.
Şaraplık üzümler daha küçüktür, genellikle çekirdekli ve nispeten kalın kabukludur (şaraptaki aromanın çoğu kabuğundan geldiği için şarap yapımında arzu edilen bir özelliktir). Şaraplık üzümler de çok tatlı olma eğilimindedir: meyve suyunun ağırlıkça yaklaşık %24 şeker olduğunda hasat edilirler.
Karşılaştırıldığında ticari olarak üretilen "%100 üzüm suyu" genellikle sofralık üzümlerden yapılır ve ağırlığının yaklaşık %15‘i şekerdir.[14]
Çekirdeksiz üzüm
Çekirdeksiz üzüm çeşitleri, sofralık üzüm asma ekiminin çoğunluğudur. Asmalar çelik yoluyla vejetatif olarak çoğaltılır olduğundan tohum eksikliği üretim için sorun olmaz. Bu, dişi ebeveyn olarak tohumlu çeşidi kullanması veya gelişimin erken dönemlerinde bitki doku kültür tekniklerini kullanarak embriyoları kurtarması gereken yetiştiriciler için sorundur.
Çekirdeksizlik özelliğinin birkaç kaynağı vardır ve esasen tüm ticari yetiştiriciler bunu üç kaynaktan birinden alır: Sultaniye üzümü, Rus Çekirdeksiz ve siyah Monukka, hepsi Vitis vinifera’nın çeşitleridir. Halen bir düzineden fazla çekirdeksiz üzüm çeşidi vardır. Einset Çekirdeksiz, Benjamin Gunnels'in Prime çekirdeksiz üzümleri, Reliance ve Venus gibi birkaçı kuzeydoğu Amerika Birleşik Devletleri'nin ve güney Ontario’ nun nispeten soğuk iklimlerinde dayanıklılık ve kalite için özel olarak yetiştirilmiştir.[15]
Çekirdeksiz üzümün iyileştirilmiş yeme kalitesinin dengelenmesi, üzüm çekirdeklerinin zengin fitokimyasal içeriğinin sağladığı sağlığa faydalı kısmın kaybıdır (bkz. Aşağıdaki Sağlık iddiaları).[16][17]
Kuru üzüm, kuş üzümü ve çekirdeksiz kuru üzüm
Kuru üzümler
Avrupa ve Kuzey Amerika'nın çoğunda, kuru üzümlere "kuru üzüm" veya yerel eşdeğeri denir. İngiltere'de üç farklı çeşidin tanınması AB'yi resmi belgelerde "kuru asma meyvesi" terimini kullanmaya zorlar.
Kuru üzüm herhangi bir kurutulmuş üzümdür. Kuru üzüm Fransızca ödünç kelime iken, Fransızca kelime taze meyveyi ifade eder; "grappe" (İngilizce "grape" kelimesinden türetilmiştir) demeti ifade eder ("une grappe de raisins"te olduğu gibi).
Currant kuru Zante Kara Corinth üzümüdür, adı Fransız "raisin de Corinthe"nin (Corinth) bozulmuş halidir. "Frenk üzümü" aynı zamanda üzümle ilgisi olmayan iki meyve olan siyah frenk üzümü ve kırmızı frenk üzümü anlamına gelir.
Sultana aslen Türk kökenli Sultaniye üzümlerinden (Amerika Birleşik Devletleri'nde Thompson Seedless olarak bilinir) yapılan kuru üzümdü, ancak bu kelime artık beyaz üzümlerden yapılan kuru üzümlere veya geleneksel Sultana’ya benzemesi için ağartılan kırmızı üzümlere kullanılır.
Üzüm suyu
Üzüm suyu
Üzüm suyu, üzümleri ezerek ve karıştırıp sıvılaştırarak yapılır. Üzüm suyu genellikle mağazalarda veya fermente edilmiş olarak satılır ve şarap, brendi veya sirke haline getirilir.
Pastörize edilmiş, doğal olarak oluşan mayaları uzaklaştıran üzüm suyu, steril tutulursa mayalanmaz ve bu nedenle alkolsüzdür.
Şarap endüstrisinde, %7-23 küspe, kabuk, gövde ve tohum içeren üzüm suyuna genellikle "şıra" (İngilizce: "must") denir.
Kuzey Amerika'da üzüm suyu çoğunlukla mordur ve Avrupa şaraplık üzümlerinden farklı tür olan Concord üzümleri'nden yapılırken beyaz üzüm suyu Niagara üzümleri'nden yapılır. Kaliforniya'da Sultaniye (orada Thompson Çekirdeksiz olarak bilinir) üzümleri bazen beyaz üzüm suyu yapmak için kuru üzüm veya sofralık üzüm pazarından yönlendirilir.[18
Üzümün Besin Değeri Nedir?
Yüksek oranda antioksidan içeren üzümün içinde aynı zamanda C ve K vitamini de bulunur. B6 vitamini, potasyum ve manganez açısından da zengin bir meyve olan üzümün porsiyon özelinde besin değerleri de söz konusudur.
Yaklaşık 100 gram üzümün besin değeri şu şekildedir:
Kalori: 52
Yağ: 0 gram
Kolesterol: 0 miligram
Sodyum: 2 miligram
Karbonhidratlar: 14 gram
Diyet Lifi: 1 gram
Şeker: 7,75 gram
Protein: 1 gramdan az
Dikkat edilmesi gereken nokta üzüm yüksek fruktozlu bir besin olduğudur. Bu durum özellikle tip 2 diyabet hastaları veya fruktoz intoleransı olan kişilerin kan şekerini yükseltebileceği anlamına gelir.
Ancak üzümdeki bu yüksek früktoz, üzümden tamamen uzak durulması sonucunu çıkarmaz. Tip 2 diyabetli kişiler bile sağlıklı beslenmenin bir parçası olarak üzüm yiyebilir. Önemli olan üzümün porsiyon boyutlarına dikkat etmek ve şekeri yükseltmemek adına üzüm tüketimini sınırlamaktır. Eğer üzüm gibi yüksek fruktozlu meyveleri tüketiyorsanız muz gibi düşük fruktozlu meyveler de yiyerek bu durumu dengelemeye çalışın.
Üzümün Faydaları Nelerdir?
Üzüm, yüksek antioksidan içeriğiyle bağışıklığı güçlendiren bir meyvedir. Aynı zamanda üzüm diyabeti kontrol eder, kalp sağlığını destekler, gözlere iyi gelir, kaliteli bir uyku sağlar, hafızayı güçlendirir, hazımsızlığı giderir, antikanser etki sunar ve kemikleri güçlendirir.
Antioksidan zengini bir meyve olan üzümün faydaları genel olarak şöyledir:
Bağışıklığı güçlendirir
Kan şekerini düzenler, diyabeti kontrol eder
Kalp sağlığını destekler
Göz sağlığına iyi gelir
Kaliteli bir uyku sağlar
Hafızayı, dikkati ve ruh halini iyileştirir
Hazımsızlığa ve kabızlığa iyi gelir
Yaşlanma belirtilerini geciktirebilir
Antikanser bir etki sunabilir
Vücudun su ihtiyacına destek olur
Kemikleri güçlendirir
Bakteri ve mantarlara karşı koruyucudur
Vücuttaki inflamasyonu azaltabilir
Antioksidan sayesinde bağışıklığı güçlendirir
Yüksek antioksidan içeriğiyle öne çıkan üzüm, bu sayede bağışıklık sistemini güçlendirerek kişiyi hastalıklara karşı daha dirençli hale getirir. Yaz mevsiminde düzenli olarak üzüm tüketerek bağışıklık sisteminin güçlenmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Kan şekerini düzenler, diyabeti kontrol eder
Özünde şekerli bir meyve olan üzüm, dozunda tüketildiğinde özellikle tip 2 diyabetli hastaların kan şekerini düzenleyici bir etki yapabilir.
Kalp sağlığını destekler
Üzümde yer alan resveratrol bileşiği antioksidan ve antiinflamatuar özellikler barındırdığı için kalp sağlığını destekler ve kardiyovasküler hastalıkların riskini azaltır.
Göz sağlığına iyi gelir
Üzümün içinde bulunan lutein ve zeaksantin isimli iki pigment göz sağlığını koruyucu etki yapmasıyla bilinir. Göz sağlığını koruyan üzüm bu sayede makula dejenerasyonu ve katarakt riskini de azaltabilir.
Kaliteli bir uyku sağlar
Özellikle üzümün kabuğu, uyku kalitesini artıran bir hormon olan doğal bir melatonin kaynağıdır. Üzüm tüketerek melatonin hormonu üretimini teşvik edebilir ve kaliteli bir uykuya destek olabilirsiniz.
Hafızayı güçlendirir
Üzümde yer alan resveratrol isimli bileşiğin beyinde iltihabı azalttığı düşünülür. Bu etki, olası hafıza kayıplarını önleyebileceği gibi ruh hali üzerinde de olumlu etkiler yaratabilir.
Hazımsızlığa ve kabızlığa iyi gelir
İçindeki su ve lif miktarı yüksek olan muz, mide ve bağırsak rahatsızlıklarının başında gelen hem hazımsızlık hem de kabızlığı giderme noktasına fayda sağlar.
Antikanser bir etki sunabilir
Antioksidan zengini olan üzüm, hücrelere zarar verebilecek ve kansere yol açabilecek moleküller olan serbest radikallerle savaşmaya yardımcı eder ve oksidatif stresin azalmasına destek olur. Üzüm ayrıca vücuttaki iltihaplanmayı azaltıp kanser hücrelerinin büyümesini engelleyerek kansere karşı koruma sağlayabilen resveratrol adı verilen antioksidanı da bünyesinde barındırır.
Vücudun su ihtiyacına destek olur
Üzüm zengin bir su kaynağıdır. Yüksek miktarda su bulunan üzüm aynı zamanda vücudun su ihtiyacını karşılamasına destek olarak dehidrasyon riskine karşı da potansiyel bir güçtür.
Kemikleri güçlendirir
Kemik özellikle kemik sağlığını korumaya yardım eden mineraller olan potasyum ve magnezyum içerir. Bunlarla birlikte üzümün içinde K vitamini ve kalsiyum da bulunur. Tüm bunların ışığında üzümün kemik sağlığını desteklediği değerlendirilir.
Siyah Üzümün Faydaları Nelerdir?
Antioksidan bakımından zengin bir üzüm çeşidi olan siyah üzüm, vücudun serbest radikallerle savaşmasına yardım ederek vücudu hücresel hasara karşı korur. Aynı zamanda C vitamini kaynağı olan siyah üzüm vücudun demir emilimini artırmaya, kolajen üretmesine ve bağışıklık sistemini güçlendirmesine yardım eder.
Siyah üzümün vücuda sağladığı faydalar şunlardır:
Antioksidan bakımından zengindir
Siyah üzüm bağışıklık sistemini güçlendirir
Kalp sağlığını destekler
Siyah üzüm demir emilimini artırarak kansızlığa iyi gelir
Kolajen üretimine destek olur
Siyah üzüm hafızayı güçlendirici etki yapar
Kemik gelişimine katkı sağlar
Bağırsakları temizler ve çalıştırır
Cildi genç tutar
Saç köklerini besler
Yeşil Üzüm Faydaları Nelerdir?
Potasyum ve lif zengini olan yeşil üzüm yüksek tansiyonu düşürmeye yardım ederek kardiyovasküler hastalıkların riskini azaltır. Yine siyah üzümde olduğu gibi güçlü antioksidan içeriğiyle bağışıklığı güçlendiren yeşil üzümün içinde C ve K vitamini de bulunur.
Yeşil üzümün faydaları ise şu şekildedir:
Kardiyovasküler hastalıkların riskini azaltır
Yeşil üzüm antioksidan etkisiyle bağışıklığı güçlendirir
C ve K vitamini bakımından güçlüdür
Yeşil üzüm bağırsak dostudur
Vücudun su ihtiyacına katkı sağlar
Üzüm Çekirdeğinin Faydaları Nelerdir?
Üzüm çekirdeğinin başta kalp hastalıkları olmak üzere diyabet ve kanser de dahil olmak üzere serbest radikal hasarına bağlı birtakım sağlık sorunlarına iyi geldiği değerlendirilir. Üzüm çekirdeği ayrıca staphylococcus aureus gibi bakteriyel enfeksiyonlara karşı da koruma sağlar.
Üzüm çekirdeği şu faydalarıyla öne çıkar:
Kalp hastalıkları riskini azaltır
Üzüm çekirdeği vücudu serbest radikallerden korur
Bakteriyel enfeksiyonları karşı etkilidir
Üzüm çekirdeği kan şekerini düzenleyebilir
Kan basıncını düşürmeye yardımcı olabilir
Üzüm çekirdeği kemik gücünü artırabilir
Beyin sağlığını destekler
Böbrek fonksiyonlarını iyileştirebilir
Karaciğeri korur
Üzümün Faydaları Hakkında Sık Sorulan Sorular
Üzüm hangi hastalıklara iyi gelir?
Üzüm temelde kalp hastalıklarını azaltma potansiyeli olan bir meyvedir. Bununla birlikte antikanser bir etki sunar üzüm diyabeti kontrol eder ve göz hastalıkları riskini düşürür.
Günde ne kadar üzüm yenmelidir?
Günde ortalama bir kase üzün yemek üzümün potansiyel faydalarını görmek açısından etkili olabilir. Ancak üzümün miktarı özellikle şeker hastaları tarafından dikkat edilmesi gereken bir konudur.
Üzüm suyu faydaları nelerdir?
Üzüm suyu antioksidan etkisiyle bağışıklığı güçlendirir, vücuttaki mikropları temizler, kalp sağlığını korur, kilo kaybına destek olur, kemik sağlığını destekler ve hem viral hem de bakteriyel hastalıklara karşı koruyucudur.
Kaynak
Wikipedia
memorial
Resim Kaynak
Microsoft AI
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
